■ آشنایی با برج قابوس - گلستان بخش عمومی

بلندترین برج آجری جهان

گنبد کاووس یا گنبد قابوس، بنایی تاریخی از سده چهارم هجری است که در گنبد کاووس، شمال شرقی ایران بوده و سبک معماری بنا شیوه رازی است.


این بنا که یکی از بلندترین بناهای آجری جهان به ‌شمار می‌آید، بر فراز تپه‌ای خاکی که نزدیک پانزده متر از سطح زمین بلندتر است قرار دارد.


این بنا در سال (۳۹۷ هجری قمری برابر با ۳۷۵ هجری خورشیدی) و در زمان سلطنت شمس المعالی قابوس بن وشمگیر و در شهر جرجان که پایتخت پادشاهان آن دیار بوده، بنا گردیده‌ است.


پروفسور آرتور پوپ در مورد این بنا چنین نوشته‌ است:

در زیر سمت شرق کوه‌های البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی از بزرگ‌ترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد بر افراشته‌است. این بنا گنبد قابوس بقعه آرامگاه قابوس بن وشمگیر می‌باشد و برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست. جنگنده‌ای با نیروی ایمان در نبرد رودرروی، پادشاهی شاعر در نبرد با ابدیت، آیا آرامگاهی چنین عظیم و مقتدر وجود دارد.


و ویل دورانت در مورد آن نوشته است:


جرجان در قرن ۱۰ میلادی (عصر زیاریان) یکی از ولایت‌های بزرگ ایران بود و به امیران روشنفکر اشتهار داشت، مثل شمس المعالی قابوس وشمگیر که ابن سینا را به دربار خود خواند. این شهر گنبدی ۵۲ متری دارد.


 برج گنبد بیش از 50 متر ارتفاع هزار سال است پا برجا و استوار مانده ‌است. این در حالی است که حتی بیش از 50 درصد ساختمان‌های جدیدالاحداث تهران احتمالا با اولین زلزله فرو خواهند ریخت.


مسافرانی که از شهر گنبد کاووس می‌گذرند، ممکن است از این برج هم دیداری بکنند. با این ‌وجود کمتر کسی از مردم ایران هست که بداند یکبار این برج در یک نظرسنجی بین‌المللی از سوی شماری از مشهورترین معماران جهان به ‌عنوان بهترین اثر مهندسی تاریخ بشر انتخاب شده است.


دلایل این انتخاب، جالب است: این برج بیش از 50‌ متر ارتفاع دارد، یعنی مرتفع‌تر از یک ساختمان 20‌ طبقه، بیش از هزار سال پیش ساخته شده و در این مدت، دو ‌بار زلزله‌های شدید‌تر از 6 ریشتر را از سر گذرانده، اما همچنان سالم و استوار، پابرجا ایستاده است.


برج گنبد فقط از آجر ساخته شده و در آن هیچ خبری از بتون‌آرمه و اسکلت فلزی و فولاد و... نیست.

پس چرا نه فرسوده شده، نه زلزله توانسته حتی یک ترک به آن بیندازد؟ پاسخ همان دلیلی است که این برج را مهم‌ترین اثر مهندسی تاریخ بشر کرده است؛ محاسبات مهندس سازنده برج این‌قدر دقیق بوده است که برج حتی در شدید‌ترین زلزله هم پس از لرزه‌ها و تکان‌های معمول دوباره دقیقاً سر جای اول خود برمی‌گردد! مضاف بر ‌آنکه دقت در برآورد.


مقاومت مصالح آن نیز حتی افزونتر از محاسباتی است که هم‌اکنون پیچیده‌ترین دستگاه‌های محاسب انجام می‌دهند. شگفتی در همین است، آن مهندس، این دستگاه‌ها را نداشته، پس چگونه این محاسبات را انجام داده است؟